Μνημείο εβραϊκού νεκροταφείου στον πανεπιστημιακό χώρο του ΑΠΘ, Κωνσταντίνα Καλαθάρη

Από τον εβραϊκό περίπατο με συγκίνησε ιδιαίτερα το μνημείου του παλαιού νεκροταφείου που εκτεινόταν σε όλο τον σημερινό πανεπιστημιακό χώρο και καταστράφηκε το 1942 κατά την περίοδο της κατοχής. Το νεκροταφείο ιδρύθηκε κατά την πρώιμη ρωμαϊκή εποχή, με την εγκατάσταση των Εβραίων στην πόλη. Το 1942 αποτελούσε τη μεγαλύτερη εβραϊκή νεκρόπολη σε όλη την Ευρώπη.

Ήδη από το 1925, η Ελληνική κυβέρνηση συζητούσε τη μεταφορά του νεκροταφείου ενώ το 1937 ένας νόμος της κυβέρνησης Μεταξά παραχωρούσε κάποια στρέμματα της έκτασης στο ΑΠΘ, χωρίς όμως να πειραχτούν οι τάφοι.

Μετά από το «Μαύρο Σάββατο», περίπου 4.000 εβραίοι στάλθηκαν σε διάφορα μέρη της Ελλάδας για καταναγκαστικές εργασίες κάτω από άθλιες συνθήκες, με αποτέλεσμα πολλοί από αυτούς να χάνουν καθημερινά τη ζωή τους. Η εβραϊκή κοινότητα πρότεινε να δώσει ένα ποσό, προκειμένου οι άνδρες αυτοί να γυρίσουν πίσω. Ο Μαξ Μέρτεν όρισε το ποσό των 3-5 δις δραχμών, το οποίο όμως δεν μπορούσε να συγκεντρωθεί από την κοινότητα. Η τελευταία, ενημέρωσε τον Μέρτεν πως  θα καταφέρει να συγκεντρώσει έως 2 δις δραχμές, και τότε ο Μέρτεν αποφάσισε πως θα το δεχτεί μόνο αν μεταφερόταν εντός μίας εβδομάδος το εβραϊκό νεκροταφείο. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να σημειωθεί πως σύμφωνα με την εβραϊκή θρησκεία οι νεκροί δεν πρέπει να ξεθάβονται.

Όπως ήταν φυσικό, μία εβδομάδα ήταν πολύ λίγος χρόνος για να μεταφερθούν 300.000 τάφοι, και έτσι το νεκροταφείο άρχισε να καταστρέφεται. Οι ταφικές πλάκες χρησίμευσαν ως οικοδομικό υλικό σε όλη την πόλη, καθώς όποιος περνούσε από το νεκροταφείο μπορούσε να πάρει όσες ήθελε, σαν να επρόκειτο για μάντρα οικοδομικών υλικών.

72 χρόνια αργότερα, το Νοέμβρη του 2014 εγκαινιάστηκε αυτό το μνημείο, εντός του πανεπιστημιακού χώρου. Δεν αποτελεί εξιλέωση για ο,τι έχει συμβεί αλλά απόδοση φόρου τιμής σε όλες εκείνες τις ψυχές που ξεθάφτηκαν. Το μνημείο αποτελείται από ταφόπλακες (η μία μονάχα από τις οποίες είναι αυθεντική), ένα σιδερένιο  άστρο του Δαβίδ, ένα κείμενο σε πολλές γλώσσες που μας εξηγεί τι είναι το μνημείο και μια μεγάλη μενορά. Η μενορά ή αλλιώς επτάφωτη λυχνία είναι σύμβολο της ιουδαϊκής θρησκείας και των ισραηλιτών. Αποτελείται από επτά λυχνάρια και έκαιγε συνεχώς στη σκηνή του μαρτυρίου και στο ναό του Σολόμωντα. Το μνημείο αυτό θα μας θυμίζει καθημερινά πως ο τόπος που σπουδάζουμε είναι ιερός.

Πηγές: Σοφία Χριστοφορίδου (2014) «Ποιος κατέστρεψε το Εβραϊκό νεκροταφείο» Θεσσαλονίκης, επιλογές