Οι Δέκα Εντολές (Κιβωτός της Διαθήκης), Μαρία Παρδάλα

Κατά την επίσκεψή μας στην Συναγωγή των Μοναστηριωτών, μία από τις δύο συναγωγές που διατηρεί η Εβραϊκή Κοινότητα της Θεσσαλονίκης, διέκρινα τις πέτρινες πλάκες, όπου ήταν γραμμένες οι Δέκα Εντολές στο πιο ψηλό και κεντρικό σημείο, πάνω από την Κιβωτό (Εχάλ).

Σύμφωνα με την Αγία Γραφή, η Κιβωτός της Διαθήκης, η οποία ονομάζεται και «Κιβωτός του Μαρτυρίου», ήταν ένα ιερό κιβώτιο, μέσα στο οποίο φυλάσσονταν οι Δέκα Εντολές που είχε παραδώσει ο Κύριος, για δεύτερη φορά, στον Μωυσή και αποτελούσαν το «Μαρτύριον», δηλαδή τη μαρτυρία-απόδειξη της συμφωνίας ή της διαθήκης του Θεού με τους ανθρώπους. Ήταν μια ένδειξη της παρουσίας του Κυρίου ανάμεσα στον λαό του Ισραήλ και επικοινωνούσε μαζί τους, παρέχοντας συγκεκριμένες εντολές και κατευθύνσεις όταν ήταν απαραίτητο. 

Ο γιός του Σαούλ, ερωτήματα

Στη χθεσινή προβολή προβολή της ταινίας Ο Γιος του Σαούλ και με αφορμή μια συγκεκριμένη σκηνή στην αρχή της ταινίας, είχαμε την εύλογη απορία εάν υπήρξαν άνθρωποι που μπήκαν στο θάλαμο αερίων και κατάφεραν να βγουν ζωντανοί, οπότε μας παρακίνησε να το εξακριβώσουμε.

Το μόνο που βρέθηκε ήτανε ιστορίες επιζώντων που γλύτωσαν τους θαλάμους αερίων γιατί έγιναν Sonderkommando όπως εδώ κι έπειτα η ιστορία της Gena Turgel , εδώ και εδώ, που βγήκε ζωντανή από ένα θάλαμο αερίων εξαιτίας κάποιου τεχνικού προβλήματος το οποίο κατέστησε αδύνατη την απελευθέρωση του αερίου και όχι επειδή η ίδια είχε κάποια αντοχή στην ουσία. Υπάρχουν αρκετές αντίστοιχες μαρτυρίες αλλά τίποτε που να συνιστά ότι ήταν δυνατή η επιβίωση μετά από παρατατεμένη εισπνοή του Zyklon B.

Υπάρχει επίσης και αυτό το άθρο ενός blog που έχει γενικότερο ενδιαφέρον για την περιγραφή της εν λόγω διαδικασίας, που μας λέει τα εξής:

“Glenn Beck: I have always assumed that it killed relatively quickly. But when I saw this wall – I knew I was wrong. To stand in this room where hundreds of thousands died was horrifying. The children were always on the top of the bodies. Heroes to the end. – the adults all assumed the air would be clearer higher and they tried to give these children a chance to live by holding them up close to the ceiling. It didn’t work. The gas killed everyone – but not instantly. It took twenty long horrific minutes. And the walls show it. Many of the children weren’t with their mom or dad, but with strangers. Oh, the special hell that awaited all those who were silent”.

Συναγωγη: εβραϊκά τελετουργικά, Μαρία Ανδριώτου

Κατά την επίσκεψη στην εβραϊκή συναγωγή πληροφορηθήκαμε για μερικές  από τις τελετές που τελούνται σε μία εβραϊκή συναγωγή.

ΠΡΟΣΕΥΧΗ

Οι Εβραίοι για να κάνουν προσευχή πρέπει να είναι τουλάχιστον 10 ενήλικοι άντρες. Η προσευχή γίνεται 3 φορές την ημέρα πρωί, απόγευμα βράδυ: Σαγρίθ (η πρωινή θυσία και προσευχή), Μίνχα (η απογευματινή θυσία), Αρβίθ (η βραδινή προσευχή). Η Σσεμονά Εσρέ είναι η κεντρική προσευχή στις τρεις καθημερινές λειτουργίες (όρθια στάση με ευλογίες).

ΓΑΜΟΣ

Ένας εβραϊκός γάμος είναι άκρως συμβολικός και πίσω από κάθε μικρή χειρονομία βρίσκεται ένα βαθύτερο νόημα. Η νύφη (kallah) και ο γαμπρός (Chatan) μετά το τελετουργικό λουτρό της νύφης, που ονομάζεται Mikvah, το οποίο συμβολίζει την πνευματική κάθαρση και την υπογραφή της ketubah (η σύμβαση αυτή θέτει ρητά τα καθήκοντα και τις ευθύνες του ζευγαριού και είναι γραμμένη σε μια αποκλειστικά διακοσμημένα περγαμηνή). 

Το αστέρι του Δαυίδ στη διακόσμηση της Συναγωγής Μαρία Μπέμπη

Ολοκληρώνοντας την επίσκεψή μας στη συναγωγή, αυτό που μου έκανε μεγαλύτερη εντύπωση ήτα το άστρο του Δαυίδ, ως κυρίαρχο στοιχείο στη διακόσμηση της. Ρωτώντας ενημερωθήκαμε ότι δεν υπάρχουν συγκεκριμένοι κανόνες για τον διάκοσμο παρά μόνο κάποιοι που αφορούν την τοποθέτηση ιερών αντικειμένων και το προσανατολισμό τους. Το Άστρο του Δαβίδ, όπως αποκαλείται το εξάγωνο άστρο, είναι ένα σχήμα που φαίνεται να αποτελείται από δύο τρίγωνα, αλλά στην πραγματικότητα πρόκειται για δύο γράμματα Δ πλεγμένα μεταξύ τους. Μερικοί ερευνητές έχουν θεωρητικολογήσει ότι το αστέρι του Δαβίδ αντιπροσωπεύει το αστρολογικό διάγραμμα κατά την διάρκεια της γέννησης του Δαβίδ ή ως βασιλιά. Το αστέρι του Δαβίδ είναι επίσης γνωστό ως «αστέρι του βασιλιά» στους αστρολογικούς κύκλους, και ήταν αναμφισβήτητα ένα σημαντικό αστρολογικό σύμβολο στο ζωροαστρισμό. 

Πεντάτευχος, Δήμητρα Παναγιωτίδου

Στο πλαίσιο του μαθήματος «Η Διδασκαλία του Ολοκαυτώματος στη Δευτεροβάθμια Εκπαί-δευση» επισκεφθήκαμε τη Συναγωγή Μοναστηριωτών στην οδό Συγγρού 35, στη Θεσσαλονίκη. Αυτό που μου κίνησε περισσότερο το ενδιαφέρον μέσα στο χώρο της Συναγωγής ήταν η Πεντάτευχος (Τορά), που αναφέρεται στα πέντε πρώτα βιβλία της Εβραϊκής Βίβλου ή αλλιώς Τανάκ και της χριστιανικής Παλαιάς Διαθήκης, που περιέχεται στην Αγία Γραφή. Για πρακτικούς λόγους το έργο χωρίστηκε σε πέντε σχεδόν ισομεγέθη βιβλία και έτσι προέκυψε η «πεντάτευχος».

Συναγωγή Μοναστηριωτών Θεσσαλονίκης, Χαρά Νέτου-Κανδυλίδου

Συναγωγή σημαίνει συνάθροιση (στα εβραϊκά beth knesset, δηλαδή οίκος συνέλευσης) και αποτελεί τον τόπο συγκέντρωσης και λατρείας της ιουδαϊκής θρησκείας. Στην εικόνα παρατηρούμε τη συναγωγή Μοναστηριωτών, που ξεκινά τη μακρά ιστορία της στα 1927, επιζεί κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου οπότε αποτελεί κέντρο του εβραϊκού ghetto της Θεσσαλονίκης και ακολουθώντας τον εκτοπισμό των Εβραίων, μετατρέπεται σε αποθήκη του Ερυθρού Σταυρού και, στη συνέχεια, σε καταφύγιο των ελάχιστων διασωθέντων του Ολοκαυτώματος. Εξακολουθεί να λετουργεί έως σήμερα έχοντας παύσει για ένα διάστημα τις λειτουργίες της στα 1978 εξαιτίας σοβαρών καταστροφών που προκάλεσε ο μεγάλος σεισμός που έπληξε την πόλη.

Κιβωτός (Εχάλ), Μαρία Λαφάρα

Την Τετάρτη 11/11/205, στο πλαίσιο του μαθήματος για τη διδασκαλία του Ολοκαυτώματος, είχαμε την ευκαιρία να επισκεφτούμε τη Συναγωγή των Μοναστηριωτών, μία από τις δύο συναγωγές που διατηρεί η Εβραϊκή Κοινότητα της Θεσσαλονίκης.

Από την πρώτη στιγμή διέκρινα τη λιτότητα του εσωτερικού της Συναγωγής, την οποία δεν συναντάμε στις Χριστιανικές Εκκλησίες, όντας αγιογραφημένες στις περισσότερες επιφάνειές τους. Έτσι, ξεχώρισα τον εντυπωσιακό τοίχο στην ανατολική πλευρά της Συναγωγής, όπου βρίσκεται η Αγία Κιβωτός ή αλλιώς Εχάλ. Σε κάθε συναγωγή, η Κιβωτός εντοπίζεται πάντα ανατολικά, για να βλέπει προς την Ιερουσαλήμ. Πρόκειται για μια ξύλινη κατασκευή, όπου μέσα φυλάσσονται οι περγαμηνές του Νόμου (Σεφέρ Τορά), που είναι το βιβλίο διδασκαλίας και περιέχει τους Νόμους του Μωυσή. Είναι χειρόγραφο και καλλιγραφημένο από λόγιους, ενώ η αξία του έγκειται στο γεγονός ότι δεν έχει κανένα απολύτως λάθος. Οι κύλινδροι που περιλαμβάνουν τα βιβλία βρίσκονται σε όρθια θέση και επιτρέπεται να τοποθετούνται επίπεδοι μόνο όταν διαβάζονται πάνω στο Βήμα. Ακριβώς πάνω από τα βιβλία, διακρίνεται το άστρο του Δαβίδ, το σύμβολο της Εβραϊκής θρησκείας. Από μπροστά −ως είθισται− υπάρχει μια κουρτίνα και ένα λυχνάρι, το οποίο είναι πάντα αναμμένο. Το λυχνάρι αυτό, γνωστό ως Νερ Ταμίντ, συμβολίζει την Επτάφωτη Λυχνία (Μενορά) που υπήρχε στο ναό.

Μονή Μοναστηριωτών, Παναγιώτα Σιόγκα

Η ιστορία της συναγωγής συνδέεται με την εβραϊκή κοινότητα της πόλης. Χτίστηκε από δωρεές εβραϊκών οικογενειών που κατάγονταν από το Μοναστήρι της Γιουγκοσλαβίας και είχαν εγκατασταθεί τη διάρκεια του 1910,ιδιαίτερη ήταν η δωρεά της Ίντας Αροέστη στη μνήμη του συζύγου της Ισάακ. Η συναγωγή έγινε το 1925 και οι εργασίες τις ολοκληρώθηκαν δύο χρόνια αργότερα. Η συναγωγή εγκαινιάστηκε το 1927 από τον τότε τοποτηρητή της Αρχιραβινείας Θεσσαλονίκης Χάιμ Ραφαέλ Χαμπίμπ. Κατά την περίοδο της ναζιστικής κατοχής η συναγωγή ήταν γκέτο εκτόπισης. Με την εξόντωση των Εβραίων στο στρατόπεδο θανάτου, η συναγωγή χρησιμοποιήθηκε ως αποθήκη από τον Ερυθρό Σταυρό. Παράλληλα, το 1940 η συναγωγή αποτέλεσε και καταφύγιο των διασωθέντων Εβραίων, στην οποία γίνονταν συζητήσεις και συμβούλια, εκλέγοντας μάλιστα και το πρώτο διοικητικό συμβούλιο. Όταν επέστρεψαν οι Εβραίοι που είχαν επιζήσει, έγινε αναδιοργάνωση της συναγωγής, αποτελώντας κεντρικό πυρήνα του εβραϊκού πληθυσμού. Το 1978,η συναγωγή υπέστη καταστροφές λόγω του μεγάλου σεισμού στη Θεσσαλονίκη και η λειτουργία της σταμάτησε. Σήμερα, είναι χώρος θρησκευτικών τελετών των Εβραίων της Θεσσαλονίκης.

Επτάφωτη λυχνία σε βιτρώ, Ευφροσύνη Τερζόγλου

Μπαίνοντας μέσα στη Συναγωγή των Μοναστηριωτών, αυτό που μου έκανε περισσότερο εντύπωση ήταν τα πολύχρωμα τζάμια τεχνοτροπίας βιτρώ που φώτιζαν το χώρο και είχαν πάνω τους την επτάφωτη λυχνία, ένα χαρακτηριστικό σύμβολο της εβραικής θρησκείας και κουλτούρας.

Η επτάφωτη λυχνία (στα εβραϊκά menorah) ήταν φωτιστικό σκεύος με επτά λυχνάρια, που έκαιγε αρχικώς στα άγια της Σκηνής του Μαρτυρίου στην έρημο και στη συνέχεια στον Ναό του Σολομώντα. Με τον καιρό έγινε σύμβολο των Ισραηλιτών και της ιουδαικής θρησκείας, ενώ σήμερα εμφανίζεται και ως ένα από τα σύμβολα του κράτους του Ισραήλ μαζί με το πεντάκτινο Αστέρι του Δαβίδ.

Μέχρι το 2009 η αρχαιότερη γνωστή αναπαράσταση της λυχνίας σωζόταν στον θριγγό(το μέρος των αρχαίων κτιρίων που βρίσκεται πάνω από τους κίονες και κάτω από τη σκεπή) της Αψίδας του Τίτου, μνημείο του θριάμβου του στη Ρώμη μετά την καταστροφή της Ιερουσαλήμ το 70 μ.Χ. Αλλά το 2009 ανακαλύφθηκαν στα Μάγδαλα τα ερείπια μιας συναγωγής με κεραμικά χρονολογούμενα πριν την καταστροφή του Δεύτερου Ναού. Αναπαραστάσεις επτάφωτης λυχνίας έχουν βρεθεί σε τάφους και μνημεία από τον 1ο αιώνα ως συχνά χρησιμοποιούμενο σύμβολο του Ιουδαϊσμού και των Ισραηλιτών.

Σύμφωνα με Εβραίους διανοούμενους, η επτάφωτος λυχνία συμβόλιζε το ιδανικό του παγκόσμιου διαφωτισμού. Οι επτά λύχνοι της συμβολίζουν τους κλάδους της ανθρώπινης γνώσεως, που αναπαριστούν οι έξι πλάγιοι λύχνοι, οι οποίοι ανυψωμένοι στρέφονται προς τον κεντρικό λύχνο, που συμβολίζει το φως του Θεού. Επιπροσθέτως η επτάφωτος λυχνία συμβολίζει τη Εξαήμερο Δημιουργία του κόσμου, με τον κεντρικό λύχνο να συμβολίζει το Σάββατο, την έβδομη ημέρα της αναπαύσεως του Θεού. Λέγεται επίσης ότι συμβολίζει τη φλεγόμενη που αντίκρυσε ο Μωυσής στο όρος Χορέβ.

Στον νεότερο Ιουδαϊσμό το μενορά είναι στενά συνδεδεμένο με την εβραϊκή Εορτή των Φώτων (Χανουκά): Σύμφωνα με το Ταλμούδ, μετά τη βεβήλωση του Ναού της Ιερουσαλήμ από τους Σελευκίδες, υπήρχε σφραγισμένο (άρα μη βεβηλωμένο) ελαιόλαδο που μόλις επαρκούσε για να τροφοδοτήσει τον λύχνο του Ναού για μία ημέρα.

Πηγές

http://www.jct.gr/synag_monastir.php

Seth Mandel: The shape of the Menorah of the Temple. Avodah Mailing List, τόμος 12, αρ. 65.